Serious gaming is meer dan een spelletje; het is óók een waardevolle onderzoekstool die helpt bij het begrijpen van menselijk gedrag. Niet voor niets biedt NHL Stenden sinds 2017 – uniek in Nederland – een masteropleiding Serious Gaming aan waarin serious gaming in de volle breedte aan bod komt. Als ontwikkelpartij werkt 8D Games regelmatig samen met de opleiding. Hoe ziet die samenwerking eruit en waarom is methodisch onderzoek naar serious gaming zo belangrijk? We spreken erover met Steven de Rooij, docent-onderzoeker bij de Master Serious Gaming en Bas Altenburg, game designer bij 8D Games.
‘In de masteropleiding leer hoe je met ontwerpstrategieën, prototyping en de inzet van spelprincipes gedragingen of interacties tussen mensen kunt uitlokken en bestuderen – vaak om kennis te genereren over een veranderkundig vraagstuk,’ legt de Rooij uit. ‘Het doel daarbij is niet per definitie het vraagstuk op te lossen met een serious game. Soms gaat het puur om het proces van serious gameontwikkeling: dat is een heel geschikt onderzoeksinstrument om vraagstukken samen met doelgroepen verder uit te diepen. Tijdens het ontwerpen, meepraten of spelen van simpele prototypes ontdek je wat precies het probleem achter het probleem is.’ De vele toepassingsmogelijkheden van serious games worden nog niet altijd gezien of op waarde geschat, volgens de Rooij en collega’s. Daarom ontwikkelden zij het ‘lemniscaat van serious gaming’ – een functionele weergave van het end to end proces van serious game ontwikkeling, met daarin alle rollen die serious games kunnen vervullen.
Bas Altenburg, game designer bij 8D Games en nauw betrokken bij de samenwerking met de masteropleiding, herkent de misvatting over het serious gaming werkveld: ‘Wanneer ik op een verjaardag over mijn werk vertel, denken mensen al snel dat ik de hele dag bezig ben met revolutionaire nieuwe graphics en mechanics. Terwijl mijn baan eigenlijk vooral bestaat uit het effectief combineren van kennis over de doelgroep met bestaande game mechanieken. Als game designer zie ik bijvoorbeeld iets in een entertainment game waarvan ik denk: ‘Hé, dat is een interessante mechaniek – hoe zou ik dat kunnen toepassen voor een serieus leerdoel? Dat proces doet qua creativiteit en uitdaging niet onder voor het ontwerpproces van entertainment games. Maar het is wel een wezenlijk andere manier van innoveren, als je het vergelijkt met de nieuwste game hit maken voor doorgewinterde gamers.’.
Tijdens dat innovatieproces werken 8D Games en de masteropleiding regelmatig samen. Altenburg: ‘Zo hebben studenten van de master een gebruiksanalyse gedaan van ‘Om Tafel’, een bordspel over agrarische bedrijfsovername dat we ontwikkelden in samenwerking met Hogeschool Van Hall Larenstein en docent-onderzoeker Gelein Biewenga. Uit die analyse bleek dat spelers in hun maag zaten met het onderwerp ‘continuïteit van het bedrijf’. En dan hadden ze het niet slechts over de periode waarin zij het bedrijf zouden leiden, maar ook over de consequenties van bedrijfskeuzes voor de generatie ná hen, en de generatie daar weer na. Dat inzicht heb ik vervolgens meegenomen in het game design, het onderwerp staat nu op een van de vier assen van het bordspel en komt ruim aan bod tijdens het spelen.’
De Rooij: ‘We geven studenten mee dat zo’n analyse van een gebruikerstest draait om drie kernvragen: wat verwacht ik, wat zie ik gebeuren tijdens de test en – wanneer de verwachting niet overeenkomt met de werkelijkheid – waar ligt dat dan aan? De kunst is om dicht bij de kernopdracht van de game te blijven, ook al gebeurt er tijdens zo’n test veel wat daarvan kan afleiden. Het voorbeeld van ‘Om Tafel’ toont bovendien heel mooi aan hoe serious gaming werkt als ontwerp- en onderzoeksstrategie: het brengt informatie boven tafel die soms wel in de hoofden van eindgebruikers zit, maar waarvan ze pas tijdens het spelen ontdekken hoe belangrijk dat specifieke onderwerp eigenlijk voor ze is.’
Foto’s: Stefan Martens (Hogeschool van Hall Larenstein) & Bart van Ruiten
Momenteel werken 8D Games en de master Serious Gaming opnieuw samen aan een project voor Hogeschool Van Hall Larenstein. Het vraagstuk dat deze keer centraal staat: ‘Wat hebben agrariërs van de toekomst nodig om meer circulair te gaan werken?’ De Rooij: ‘Een mooie praktijkcase over kringlooplandbouw waarbinnen studenten weer een ander stukje van het serious gaming lemniscaat kunnen verkennen. Daarbij is het de uitdaging om alle input en kennis gestructureerd in kaart te brengen en niet te snel een stellige mening van één persoon leidend te laten zijn. Voor ons is de leerervaring geslaagd als studenten laten zien dat ze een diep begrip hebben ontwikkeld van de dynamiek die er is rondom dit onderwerp. Dat gaat dus niet om droge feiten of kennis van maatregelen, maar om het bestuderen van menselijk gedrag en menselijke interactie binnen een complexe discussie.’
Met de onderzoeksresultaten in de hand zal Altenburg in 2024 met zijn team aan de slag gaan met het ontwerp en de ontwikkeling van de interventie. Maar dat betekent niet dat er nu nog geen contact is tussen de verschillende partijen. De Rooij: ‘We hebben ervoor gekozen om de studenten al tijdens het vooronderzoek in contact te brengen met de ontwikkelaar, in dit geval 8D Games. Bas verzorgt de komende tijd inspiratiesessies en levert feedback op de onderzoeksresultaten. Zo krijgen studenten ook vanaf het begin mee welke kaders belangrijk zijn voor de ontwikkelaar die gaat voortbouwen op hun werk.’
Lees meer over: serious games in het onderwijs
De eerste kennissessie zit er inmiddels op en leverde waardevolle uitwisselingen op, volgens Altenburg: ‘Een van de studenten vroeg wanneer ik een game als impactvol beschouw, dat vond ik een leuke. Het zette mij zelf ook aan het denken. Ik heb bijvoorbeeld het game design gedaan voor een game over digitale privacy, die is ondertussen gespeeld door honderdduizenden scholieren. Dat is heel meetbaar en voelt natuurlijk goed. Aan de andere kant hebben we vorig jaar een VR-game ontwikkeld voor het Medisch Centrum Leeuwarden waarmee artsen kunnen oefenen hoe ze een te vroeg geboren baby moeten reanimeren. Die ontwikkeling zit nog in het prototypestadium en zal natuurlijk niet op zo’n grote schaal gebruikt gaan worden. Maar als die game ooit één leven redt, dan zal ons hele team dat ervaren als de mooiste ‘waarom’ van ons werk die er maar bestaat. Ik hoop met het delen van dit soort ervaringen studenten te motiveren om vol voor deze sector te gaan; je kunt er heel mooie dingen in bereiken.’
In de sector is sowieso een grote bereidheid om kennis uit te wisselen en samen te werken, volgens Altenburg. ‘Ik merk regelmatig dat dit voor professionals uit andere sectoren een verademing is. Die komen bij ons op kantoor voor een co-creatiesessie en ontdekken van alles over zichzelf en hun werk, simpelweg door uit hun comfort zone te stappen en samen over een ontwerp na te denken. Ik zie en voel dat als maker, maar het is ook nodig om zulke processen wetenschappelijk te duiden – en dat doet het lectoraat Serious Gaming heel goed. Daardoor kunnen we steeds beter aantonen en onderbouwen dat serious gaming écht meer is dan een spelletje.’
Een serious game, dat is toch altijd digitaal? Zeker niet! Ook een ‘ouderwets’ bordspel of kaartspel leent zicht uitstekend voor het bereiken van een educatief doel of het aanmoedigen van een gedragsverandering.
Effectiviteit, voorbeelden en financieringsmogelijkheden Games en onderwijs: hoe brengen we ze succesvol samen? En zorgen spelprincipes er nou echt voor dat lesstof beter beklijft? Op deze pagina leggen we uit…
Werken aan educatie en jongerenwelzijn Ondanks dat onze thuisbasis stevig in de Friese klei ligt, hebben we de laatste jaren een groot netwerk van internationale samenwerkingspartners opgebouwd. Van Europese partnerschappen…