Veel mensen weten van het bestaan van serious gaming, maar vinden het lastig om een concreet beeld te vormen van het fenomeen. Wat houdt het nou precies in voor verschillende sectoren en aan wat voor toepassingsmogelijkheden kun je denken? Om je een beetje op weg te helpen zetten we in dit artikel inspirerende (en bovenal: uiteenlopende!) voorbeelden van serious games voor je op een rij. Van het trainen van medische professionals tot het verbeteren van teamwerk binnen organisaties – deze serious games laten zien hoe gaming een oplossing kan zijn voor heel specifieke uitdagingen.
Samen met kennisinstituut Deelkracht ontwikkelden we een mobiele game over Ondersteunde Communicatie, vaak aangeduid als OC. Het doel: ouders, professionals en kinderen met een communicatieve beperking op een makkelijke en leuke manier laten zien wat Ondersteunde Communicatie (OC) inhoudt – en bovenal: wat OC voor hun eigen communicatiebehoeftes kan betekenen.
In de game verken je het gebruik van OC in alledaagse situaties. Je begint in een huis en kunt vervolgens door verschillende kamers navigeren: de badkamer, de slaapkamer, de keuken, de woonkamer en de zolder. In elke kamer komt de speler voorgeprogrammeerde pictogrammen tegen. Picto’s die inzetbaar zijn voor allerlei die dagelijkse activiteiten zoals slapen, lezen, wassen, eten of een wandeling maken. Op de zolder is er extra informatie beschikbaar voor ouders, verzorgers en behandelaars over OC, waaronder tips om de stap naar gespecialiseerde OC-tools te zetten.
Een leuke extra functie is de mogelijkheid om een custom ‘picto-bibliotheek’ aan te leggen. Kinderen, ouders en professionals kunnen zelf de meest geschikte vorm kiezen: zelf een pictogram tekenen, een foto maken en/of een geluid toevoegen. Dit maakt de game heel breed inzetbaar. Da’s mooi, want dit schept de mogelijkheid om een breed publiek op een toegankelijke manier – gewoon thuis, samen – een positieve eerste kennismaking met Ondersteunde Communicatie te geven.
Aan de gameontwikkeling is een uitgebreide co-creatieve ontwerpfase en een voorafgegaan. Onderzoekers van Deelkracht speelden hierin een belangrijke rol, evenals de beoogde eindgebruikers. De game is gratis beschikbaar via de Google Play Store en de Apple App Store. Zoek op ‘Ondersteunde Communicatie Game’ en probeer ‘m zelf eens uit om een nog beter beeld te krijgen!
“Met de game maken we Ondersteunde Communicatie laagdrempelig en halen de druk eraf om het perfect te doen. Het gaat vooral om samen plezier maken en contact leggen.”
Onderzoeker & Projectleider bij Stichting Deelkracht
“De mensen van 8D Games ervaar ik eveneens als charismatisch en gepassioneerd. Daarnaast werken ze heel gestructureerd. Wij hebben al heel wat internationale samenwerkingen gedaan en dat ook wel eens anders meegemaakt. Shkorey is tot nu toe echt een smooth ride.”
CEO
De game Shkorey (‘schatje’ in het Tigrinya) is een digitale game die Eritrese nieuwkomers in Nederland voorziet van informatie over het menselijk lichaam, seksualiteit, geboortezorg en het opvoeden van kleine kinderen in Nederland.
Als speler sta je voor uitdagende situaties rondom relaties, seksualiteit en zwangerschap, waarbij je het hoofdpersonage helpt keuzes te maken. Met quizvragen test je je kennis van deze onderwerpen, alleen of samen met vrienden. De app bevat ook een sociale kaart die spelers doorverwijst naar zorgverleners voor meer informatie over de behandelde onderwerpen. Momenteel zijn lokale zorgorganisaties uit de regio Leeuwarden aangesloten, maar er wordt gewerkt aan uitbreiding van de sociale kaart met zorginstanties door heel Nederland.
Samen met Stichting Shkorey werkt 8D Games momenteel aan het overdragen van de Shkorey-werkwijze naar andere landen en gemeenschappen. De kracht van deze werkwijze zit ‘m in het bijeenbrengen van zorgverleners, nieuwkomers, jeugdwerk, creatieven en beleidsmakers – en al deze mensen samen laten werken aan een oplossing die past bij de lokale situatie.
Een minder bekende manier waarop serious games van waarde zijn: games en onderzoek gaan heel goed samen. Shkorey is daar een goed voorbeeld van. Onderzoekers van Rutgers Kenniscentrum Seksualiteit verrichten kwalitatief onderzoek met twee focusgroepen: Eritrese jongeren en zorgverleners in verschillende gebieden in Nederland. Daarnaast is er een aantal onderzoeksvragen geïmplementeerd in de game en vullen professionals vragenlijsten in.
Voor ouders van kinderen die doof of slechthorend zijn, is het best een uitdaging om zelf aan de slag te gaan met gebarentaal en/of Nederlands met Gebaren (NmG). Middels een co-creatieproces onderzochten wij of een game zou kunnen helpen om ouders en kinderen hier samen mee te laten oefenen. Gezellig vanuit de thuissituatie. Conclusie: ja, dat kan!
Samen met Pento Audiologisch Centrum ontwikkelden we een game waarin een zeermeermin en een vis met gehoorproblemen moeten samenwerken om het onderwaterhuis klaar te maken voor bezoek. Maar ja, onder water is er geen geluid… dus moeten de twee karakters onderling communiceren met gebaren. Denk aan het gebaar voor ‘melk’, ‘moe’, ‘bal’, ‘boek’ en ga zo maar door. Allemaal begrippen die passen bij het dagelijks leven van jonge kinderen.
We noemden het spel Handlantis. In de vrolijke onderwaterwereld van Handlantis leren ouders van slechthorende en dove kinderen op een speelse en doeltreffende manier communiceren met hun kind. De game maakt het makkelijker en leuker om te oefenen met NmG. En bovenal: te blíjven oefenen! Herhaling is immers superbelangrijk bij het aanleren van een nieuwe vaardigheid. Leren in spelvorm ondersteunt mensen bij het behouden van motivatie – zeker bij taalleren is dat heel belangrijk.
Het is een aanpak die niet alleen ouders aanspreekt, maar ook andere familieleden, buren en zelfs grootouders. Het spelen van een spel in de vertrouwde omgeving is laagdrempeliger dan het volgen van een formele cursus. En het kind met gehoorproblemen? Die is ineens de expert geworden met wie iedereen wil oefenen. Dat draagt bij aan de droomimpact van het spel: ervoor zorgen dat kinderen met gehoorproblemen écht kunnen meedoen.
“Als nieuwe ouder komt er veel op je af en dan hoor je ook nog eens dat je gebaren zou kunnen leren. Met de game kan je alvast een voorproefje nemen en zien hoe leuk het kan zijn om te gebaren.”
Pento Audiologisch Centrum Friesland
“Studenten vertellen dat ze het fijn vinden om op deze manier meer te leren over het onderwerp, maar ook om er met elkaar over in gesprek te gaan. Het spel verlaagt de drempel om ideeën uit te wisselen.”
Docent-onderzoeker
Het educatieve bordspel Om Tafel daagt spelers uit om de bedrijfsovername van de familie Beukeboom – agrariers in hart en nieren – in goede banen te leiden. Elke speler krijgt een specifieke rol toebedeeld, variërend van aangetrouwde familieleden (die ook hun zegje willen doen!) tot de vertrekkende boer die worstelt met de aanstaande veranderingen. Tijdens het spel ontwikkel je begrip voor de belangen en emoties van het personage dat je vertegenwoordigt, en leer je ook de overwegingen van andere familieleden kennen.
Hoewel veel mensen bij serious games direct aan digitale spellen denken, is dit niet altijd de meest geschikte optie. Vooral wanneer het doel is om een gesprek op gang te brengen, kan een ‘ouderwets’ bordspel of kaartspel juist effectiever zijn. Zo ook bij Om Tafel. Na verschillende brainstormsessies tussen onderzoekers en studenten van de opleiding Dier- en Veehouderij aan Van Hall Larenstein, bleek een educatief bordspel de best passende vorm.
Dat is een goede keuze geweest, want: dit kleurrijke bordspel over agrarische bedrijfsovername is niet aan te slepen! Vanwege aanzienlijke interesse heeft Hogeschool Van Hall Larenstein nieuwe exemplaren laten drukken. En ondertussen is er zelfs een Friese variant van het spel beschikbaar. Ook heeft de opleiding groepscursussen voor game facilitators georganiseerd, zodat nog meer studenten aan de slag kunnen met spelenderwijs leren over bedrijfsovername.
Serious gaming hoeft niet altijd digitaal te zijn – en daarnaast heb je ook niet altijd een vollédige serious game nodig om je doel te bereiken. Soms zijn enkele spelingrepen al voldoende om de motivatie en het plezier te verhogen. Een goed voorbeeld daarvan: de creatieve zwemlesprentenboeken die we ontwikkelen samen met onze langdurige samenwerkingspartner Skander Chahider.
De zwemlesboeken maken slim gebruik van storytelling en gamification. Voor ieder boek schrijft initiator Skander Chahider een verhaal dat aansluit bij de belevingswereld van kinderen in de regio. Vervolgens ontwerpen wij bijpassende karakters, prenten, muntjes, merchandise en alles wat er verder maar nodig is.
De verhalen zijn niet alleen leuk en spannend, maar bereiden de kinderen ook (bij monde van die vrolijke regionale karakters) voor op de vaardigheden die in de zwemles aan bod komen. Daarnaast maken de kleurrijke collectibles de vooruitgang van de kinderen inzichtelijk. Dat motiveert!
Inmiddels zijn de zwemlesconcepten al op 120 locaties in Nederland in gebruik. Resultaten laten zien dat significant meer kinderen doorstromen naar het B- en C-diploma, doordat ze intrinsiek gemotiveerd raken om door te gaan met het verdienen van thematische beloningen.
“Een concept bouwen rondom zwemles werpt zijn vruchten af. Resultaten laten zien dat significant meer kinderen doorstromen naar het B- en C-diploma, doordat ze intrinsiek gemotiveerd worden om door te gaan met het verdienen van thematische beloningen.”
Eigenaar
“Het spel heeft ons gemotiveerd om geld in te zamelen voor de Voedselbank, het is leuk dat je iets voor mensen kunt doen met geldproblemen.’
Speler van BAAS in gemeente Tytsjerksteradiel
De mobiele game BAAS brengt – met de inzet van augmented reality – kinderen in contact met buurtbewoners in hun eigen wijk. Spelers spreken met de buurt over allerlei onderwerpen. Zowel leuke en gekke dingen als een serieuzer thema, namelijk armoede en de rol die armoede speelt in de eigen wijk.
In BAAS begeleidt een hondje de kids door de eigen wijk: maar dan in augmented reality! Het hondje neemt de spelers mee naar vragen over armoede en leidt ze ook naar leuke mini-games. Al snel zijn de kinderen enthousiast bezig: ze schieten penalty’s terwijl Bonnie aan het keepen is, beantwoorden vragen over geld… en dan snel weer door naar het volgende onderdeel: touwtrekken!
De route is vooraf ingevuld door de opbouwwerkers via de backend, zodat alles perfect past in de juiste straten. Alle antwoorden van de serious game over armoede worden (in overeenstemming met de AVG) opgeslagen in een database. Deze gegevens kunnen worden gebruikt voor verder onderzoek naar de beleving van armoede in de betreffende wijken, waardoor het spel nog meer impact heeft.
Veranderen is niet eenvoudig. Laat staan veranderen op de werkvloer. Soms speelt er weerstand mee die het gesprek bemoeilijkt, bijvoorbeeld omdat medewerkers bang zijn dat hun baan verdwijnt of omdat ze angstig zijn dat ze de ontwikkelingen niet kunnen bijbenen. De opkomst van artificial intelligence is zo’n verandersituatie die moeilijkheden kan oproepen. Toch is het voor iedere organisatie belangrijk om na te denken (en te praten!) over de gevolgen van AI voor hun werkpraktijk.
Voor dit soort doeleinden – training en gespreksvoering over professionele onderwerpen – is serious gaming heel geschikt. Een treffend voorbeeld is AI+ Hospital, dat we ontwikkelden voor Data Science Center in Health van het Universitair Medisch Centrum Groningen. In dit spel gaan spelers aan de slag met verschillende patientreizen en worden ze uitgedaagd om in allerlei scenario’s na te denken over de vraag: ‘Kan er AI toegepast worden in deze situatie? Zo ja, wat zijn de ethische, juridische en maatschappelijke consequenties?’
AI+ Hospital maakt verdiepende cursus over het gebruik van AI in de zorgcontext. Het bordspel wordt veelvuldig ingezet op congressen, symposia en tijdens onderwijsactiviteiten.
‘‘Het komt wel eens voor dat mensen na afloop van de speeltijd nog willen doorgaan, omdat ze te nieuwsgierig zijn naar hoe het afloopt met de fictieve patiënt.“
Data Scientist AI & Complex Data
‘Zelf meedoen aan zo’n training geeft ons een beter beeld van de reanimatieprotocollen die we gaan simuleren in VR, en vooral: in welke opzichten VR echt iets kan toevoegen aan het leerproces.’
Creative Director 8D Games
Serious gaming kan ook een aanvulling (of in sommige gevallen: vervanger) zijn van groepstrainingen op de werkvloer. Zeker wanneer het gaat om vaardigheden die veelvuldig herhaald moeten worden om de kennis ervan op peil te houden. Afhankelijk van de wensen kan een serious game gericht op het trainen van een bepaalde vaardigheid allerlei logistieke en menselijke problemen oplossen. Denk aan gebrek aan motivatie (een stoffige handleiding lezen is niet per se leuk…) of de uitdaging om een moment te vinden waarop het hele team kan deelnemen aan een groepstraining.
Een vooruitstrevend voorbeeld: we zijn in samenwerking met het Medisch Centrum Leeuwarden bezig met de ontwikkeling van een virtual reality training over de reanimatie van pasgeboren baby’s. Ons doel is om doctoren en verpleegkundigen een toegankelijke manier te bieden om de procedures voor reanimatie bij pasgeborenen te oefenen – herhaaldelijk en op een moment dat het hen past. Dit ter aanvulling op de groepstrainingen die zorgverleners al krijgen aangeboden.
Het resultaat is een levensechte virtual reality ervaring waarmee professionals de stappen van het reanimatieproces kunnen doorlopen. Voor dit prototype won initiator en kinderarts Marije Peters de Innovation Challenge van OOR-NO! Het prototype wordt naar verwachting in 2024 doorontwikkeld.
Geregeld komt in het nieuws: er is weer een drugslab opgerold. De ene keer is het een hennepplantage, de andere keer een compleet lab waar synthetische drugs worden vervaardigd. Hoe train je woningbouwmedewerkers, agenten en ambtenaren om signalen die duiden op dit soort criminaliteit beter op te pikken, zodat we als maatschappij beter kunnen optreden tegen ondermijnende criminaliteit? Op de locatie zelf rondlopen kan meestal niet – dat is onveilig. Maar zo’n locatie namaken in virtual reality en het mensen op die manier levensecht laten beleven? Dat is wel mogelijk!In de VR-training DrugsviewVR moet de speler eerst op zoek naar vijf signalen van ondermijning. Zijn die eenmaal gevonden, dan krijg je toegang tot de wietplantage of het drugslab via een geheime ingang. Die ruimtes zijn zo ingericht dat ze exact lijken op een echt drugspand, inclusief alle gevaarlijke materialen die daarin te vinden zijn.
Ga je op zoek naar voorbeelden van serious games, dan zie je vaak dat ze een dergelijk logistiek probleem oplossen. In plaats van iedereen naar een drugslab te laten komen (onhandig, onveilig en simpelweg niet haalbaar) komt de wietplantage naar jou toe in de vorm van een VR-game.
Ondertussen is de VR-experience over ondermijning aangevuld met een laptopgame: Zicht op ondermijning. Onze partners bij Bureau Drugszaken zetten beide trainingsgames in op evenementen en veiligheidsdagen – en altijd kunnen ze op veel interesse en enthousiasme rekenen!
Natuurlijk zijn er nog heel veel meer voorbeelden van serious games. Dit is maar een greep uit de projecten die we de afgelopen tien jaar hebben afgerond. Behoefte aan meer referentiemateriaal? Kijk op onze projectpagina’s of nog beter: kom gewoon eens een kopje koffie drinken met Maarten of Johan.
Kom een bakje koffie drinken met Maarten!
Serious games voor de zorg maken hun opmars. Maar heb je zelf nog nooit zo’n game gebruikt, dan blijft het hele idee toch wat abstract. Wat voor meerwaarde hebben games voor de zorg en welke concrete voorbeelden zijn er al? Laat je inspireren door cases uit ons portfolio.
Effectiviteit, voorbeelden en financieringsmogelijkheden Games en onderwijs: hoe brengen we ze succesvol samen? En zorgen spelprincipes er nou echt voor dat lesstof beter beklijft? Op deze pagina leggen we uit…
Serious game als onderzoeksinstrument Games als methode Serious games kunnen op heel veel verschillende manieren – en op heel veel verschillende momenten – bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek. Denk aan het…
